viernes, 31 de enero de 2014

A roda-roda

Están en corro as neniñas
formando unha roda-roda.
E cantan esta canción
que nunca pasa de moda:

—Polo fondo do mar,
matarilerile;
polo fondo do mar,
matarilerón
vai voando unha sardiña
cunhas alas de latón.


Están no corro as neniñas,
roda que te rodarás.
¡Están no corro as neniñas
cantando o mesmo compás!:

—Polo fondo do mar,
matarilerile;
polo fondo do mar,
matarilerón
vai voando unha sardiña
e nadando un avión.


A tarde xa vai caendo.
As nenas xa se cansaron.
¡As súas voces algareiras
como os paxaros voaron!

Manuel María: Os soños na gaiola (1968)

Versións:
Suso Vaamonde: A roda-roda; Os soños na gaiola; 1978; Disco 1, Lado B, Corte 6



María Manuela: Roda-roda; Cantigas para nenos e neneiros; 1979; Cara B,Corte 4

jueves, 30 de enero de 2014

Falade gallego

Miniñas da Cruña,
d' amabre despejo,
de falas graciosas
e pasos ligeiros,
deixá de Castilla
os duros acentos:
falade, miniñas,
falade gallego.

Cand’ é que vos ouzo,
a patria esquecendo,
falar esas duras
palabras de ferro,
non sei o que sufro,
non sei o que peno:
falade, miniñas,
falade gallego.

Mas cando falades
nos patrios acentos,
envoltos no voso
angélico alento,
parece que escuito
un canto do ceo:
falade, miniñas,
falade gallego.

Eduardo Pondal: Poesías inéditas* (1935)

Versións:
Xoán Rubia: Falade galego; Xoán Rubia Philips 60 29 266 (single); 1974; Cara B



Juan Pardo: A fala e Falade galego**; Galicia, miña nai dos dous mares; 1976; Cara A, Corte 1



María Manuela: Falade galego; Idioma meu; 1977; Cara B, Corte 2



Cristina Fernández: Falade galego; Falade galego**; 1983; Cara A, Crote 1



*[Real Academia Galega: Poesías inéditas de Eduardo Pondal; Queixumes dos pinos (2ª edición); A Coruña; 1935]
**[As versións musicais de Juan Pardo e Cristina Fernández están precedidas polo poema A Fala, recollido nas Poesías inéditas de Eduardo Pondal, na 2ª edición de Queixumes dos pinos da Real Academia Galega do ano 1935]

A fala

Nobre e harmoniosa
fala de Breogán,
fala boa, de fortes
e grandes sin rival:

ti do celta aos ouvidos
sempre soando estás
como soan os pinos
na costa de Froxán;
ti nos eidos da Celtia
e co tempo serás
un lábaro sagrado
que ao trunfo guiará,
fala nobre, harmoniosa,
¡fala de Breogán!


Ti, sinal misterioso
dos teus fillos serás
que plo mundo dispersos
e sin abrigo van;
e a aqueles que foran
nunha pasada edá
defensores dos eidos
contra o duro román
e que ainda cobizan
da terra a libertá,
nun pobo nobre e forte,
valente, axuntarás,
¡oh, fala harmoniosa,
fala de Breogán!

Serás épica tuba
e forte sin rival,
que chamarás os fillos
que aló do Miño están,
os bos fillos do Luso,
apartados irmáns

de nós por un destino
envexoso e fatal.
Cos robustos acentos,
grandes, os chamarás,
¡verbo do gran Camoens,
fala de Breogán!


Eduardo Pondal: Poesías inéditas* (1935)

Versións:
Juan Pardo: A fala e Falade galego**; Galicia, miña nai dos dous mares; 1976; Cara A, Corte 1



Cristina Fernández: Falade galego**; Falade galego; 1983; Cara A, Corte 1



*[Real Academia Galega: Poesías inéditas de Eduardo Pondal; Queixumes dos pinos (2ª edición); A Coruña; 1935]
**[As versións musicais de Juan Pardo e Cristina Fernández están seguidas polo poema Falade gallego, recollido nas Poesías inéditas de Eduardo Pondal, na 2ª edición de Queixumes dos pinos da Real Academia Galega, do ano 1935]

miércoles, 29 de enero de 2014

A estrela desconocida

      Eu vinte decote acobadada
naquela fenestra
                —tan a trasmán!
    que penduraches dunha constelación

O horizonte arrincaba cada día
    pra ti
    a folla de almanaque dunha vela

Pero nunca se enmalou
na falsa rede dos mapas celestes
a tua loira virxinidade
        Cómplice a noite
        engaiolaba o sestante dos mariños
        inxénuas perversións catalogadas

    Viuva reiterada de tódolos vinte anos
que os mariñeiros repiten
cada volta que afogan
    Endexamáis souberon os cadavres sin rumbo
que ti os amortallabas co teu ollar

Emproáramos a meia noite
    A sotavento da nosa singladura
vai decote unha nube desarbolada
    Ca sua esponxa de sombra
    borrou pra sempre o teu mudo perfil

    A alba nova sorprendeume
cacheando antre os loceiros
unha despedida que se me perdeu.

Manoel Antonio: De catro a catro (1928)

Versións:
César Morán: A estrela descoñecida; Río de son e vento; 1999; Pista 2

lunes, 27 de enero de 2014

A Mariquiña Puga

      Despedida*

Como ti vas pra lonxe
    i eu vou pra vello,
un adiós, Mariquiña,
    mandarche quero,
    que a morte é o diaño
i anda rondando as tellas
    do meu tellado.

Cando deixes as costas
    da nosa terra
nin lus nin poesía
    quedará nela.
    Cando te vaias
vaise contigo o ánxel
    da miña garda.

Pombiña mensaxeira
    de branca pruma,
fálalle ós emigrados
    da patria súa.
    Dilles, mimosa,
que deles apartada
    Galicia chora.

Dilles que prós seus lares
    tornen axiña;
que sin eles non queren
    pintar as viñas,
    regar os regos,
madurar as castañas
    nos castiñeiros.

Dilles que non hai terra
    millor que a nosa,
máis ridentes paisaxes,
    máis frescas sombras,
    máis puros ceos,
nin lúa máis lucente
no firmamento.

Dilles que súas obrigas
    eiquí os esperan,
¡e se onde elas non morren
    que se condenan!...
    ¡agora voa,
pombiña, e que te guíe
    Nosa-Señora.

            1886

Curros Enríquez: Poemas soltos. Obras completas, vol.2 (1910)

Versións:
Joaquín Deus: Un adiós a Mariquiña; Morriñas da miña terra; 1960; Lado 1, Corte 1



Juan Pardo: Adiós a Mariquiña; Adiós a Mariquiña. Ariola 11.543 (single); 1973; Cara A



María Manuela: Adiós a Mariquiña; Cantigas ao meu xeito; 1975; Cara 1, Corte 4



Alejandro Vargas e Xavier Díaz: Un adiós a Mariquiña; Descarga ao vivo. Cuba-Galiza (VVAA); 2009; Pista 4



*[Poema adicado a filla de D. Luciano Puga y Blanco, avogado que defendeu a Curros Enríquez no proceso seguido contra éste pola publicación de Aires da Miña Terra, acusado de ‘herexía e ataque á relixión’; antes da partida daquel, con toda a súa familia, cara Cuba, onde fora nomeado gobernador do Banco de España na Habana.]

sábado, 25 de enero de 2014

En la pálida tarde se hundía

Rima III

En la pálida tarde se hundía,
el sol en su ocaso,
con la faz rubicunda en un nimbo
de polvo dorado.
En las aguas del mar, una barca,
bogando, bogando;
al país de los sueños volaban
amada y amado.
A la luz del poniente, en las olas,
quebrada en mil rayos,
parecían de oro bruñido
los remos mojados.
Y en la barca graciosa y ligera,
bogando, bogando,
al país de los sueños volaban
amada y amado.
¿Qué fue de ellos? No sé. Yo recuerdo
que después del crepúsculo pálido,
aquel cielo se puso sombrío
y el mar agitado.

Rubén Darío: Rimas (1887)

Versións:
Kasal: Rimas (III); Tributo a Rubén Darío* (VVAA); 2000; Pista 4



*[CD incluido no nº 20 da revista Zona de Obras]

viernes, 24 de enero de 2014

A pita choca

A señora Pita
leva a súa rolada
como unha señora
moi señoreada.

—Pío, pío, pío…
Cada pío un choro.
¡Os pitiños pían
en piante coro!

Moi señoreada
-i a rroupa mendada-
vai a Pita Choca
levando a niñada.

—Pío, pío, pío…
¡Con piar inquedo
pían os pitiños
porque teñen medo!

Baixo da Galiña
os pitos nun fato
todos en rolada
¡qué ven o miñato!

—Non hai pío, pío.
¡Non hai pío pon!
¡Na ampritú do ceio
voa o miñatón!

Manuel María: Os soños na gaiola (1968)

Versións:
Suso Vaamonde: A pita choca; Os soños na gaiola; 1978; Disco 2, Pista 9

jueves, 23 de enero de 2014

En la ascensión

Oda XVIII

¿Y dejas, Pastor santo,
tu grey en este valle hondo, escuro,
con soledad y llanto;
y tú, rompiendo el puro
aire, te vas al inmortal seguro?

Los antes bienhadados,
y los agora tristes y afligidos,
a tus pechos criados,
de ti desposeídos,
¿a dó convertirán ya sus sentidos?

¿Qué mirarán los ojos
que vieron de tu rostro la hermosura,
que no les sea enojos?
Quien oyó tu dulzura,
¿qué no tendrá por sordo y desventura?

Aqueste mar turbado,
¿quién le pondrá ya freno? ¿Quién concierto
al viento fiero, airado?
Estando tú encubierto,
¿qué norte guiará la nave al puerto?

¡Ay!, nube, envidiosa
aun deste breve gozo, ¿qué te aquejas?
¿Dó vuelas presurosa?
¡Cuán rica tú te alejas!
¡Cuán pobres y cuán ciegos, ay, nos dejas!

Fray Luis de León: Obras propias, y traducciones latinas y griegas y italianas, con la parafrasi de algunos psalmos y capítulos de Iob. Sacadas de la librería de don Manuel Sarmiento de Mendoça, canónigo de la Magistral de la santa Iglesia de Sevilla* (1631)

Versións:
Juan Diego e Enrique Morente**: Sanctus; Misa Flamenca; 1991; Pista 5



*[Primeira edición dos poemas de Fray Luis de León que fixo Francisco de Quevedo]
**[A versión musical de Enrique Morente está precedida polo poema de Fray Luis de León, recitado polo actor Juan Diego.]

miércoles, 22 de enero de 2014

A lúa

A señora Lúa
inda está solteira.
¡A señora Lúa
a Lúa lueira!

A Lúa lueira,
a señora Lúa:
¡ten gana de troula
e quér ir de rúa!

¡E quér ir de rúa.
de troula ir quería
que sinte morriña
e melanconía!

A señora Lúa
a Lúa rueira
como anda de noite
sempre está tristeira.

Sempre con tristura
e melanconía
que anda ploa noite
e dorme de día.

Que a señora Lúa
co Sol quér casar.
¡E andao buscando
sin podelo hachar!

A señora Lúa,
a Lúa tristeira:
¡si non da co Sol
quedará solteira!

Manuel María: Os soños na gaiola (1968)

Versións:
Suso Vaamonde: A lúa; Os soños na gaiola; 1978; Disco 2, Corte 3

martes, 21 de enero de 2014

En este instante, breve y duro instante

En este instante, breve y duro instante,
¡cuántas bocas de amor están unidas,
cuántas vidas se cuelgan de otras vidas
exhaustas en su entrega palpitante!

Fugaz como el destello de un diamante,
¡qué de manos absurdamente asidas
quieren cerrar las más leves salidas
a su huida perpetua e incesante!

Lentos, aquí y allá, y adormecidos,
¡tantos labios elevan espirales
de besos!... Sí, en este instante, ahora

que ya pasó, que ya lo hube perdido,
del cual conservo sólo los cristales
rotos, primera ruina de la aurora.

Ángel González: Áspero mundo (1956)

Versións:
Pedro Guerra: En este instante, breve y duro instante; La palabra en el aire; 2003; Pista 16

lunes, 20 de enero de 2014

A fouce

A fouce brila e rebrila
cando está ben afiada.
A súa brancura escintila
como se fose de prata.

Corta silvas, corta herbas,
sega o trigo e o centeo.
¡A súa feitura recorda
a lúa que está no ceo!

—Neno. ¡Non toques a fouce!
¡non toques a súa folla fría!
—¡Non toques a fouce, neno,
que a fouce te cortaría…!

Manuel María: Os soños na gaiola (1968)

Versións:
Suso Vaamonde: A fouce; Os soños na gaiola; 1978; Disco 1, Corte 2

domingo, 19 de enero de 2014

En este campo

En este campo
estuvo el mar.

Alguna vez volverá.

Si alguna vez una gota
roza este campo, este campo
siente el recuerdo del mar.

Alguna vez volverá.

Miguel Hernández: Cancionero y romancero de ausencias (1938-1941) (1958)

Versións:
Vicente Monera: En este campo; www.musicaypoemas.com; 2010;

sábado, 18 de enero de 2014

A estrela sin nome

Eu sei dunha estrela
perdida nos ceios,
irmá dos meus soños
e dos meus anceios.

A estrela rebrila
cando miro pra ela
cos ollos abertos
i ollada sinxela.

Eu sei que esa estrela
perdida na noite,
si cecáis lle falo,
cecáis ela escoite…

Eu sei dunha estrela
cal outra non vin:
¡si eu ollo pra ela,
ela olla pra min…!

¡Eu sei dunha estrela!
¡Coa estrela eu soñei:
si ten nome ou non
é o que non sei…!

Manuel María: Os soños na gaiola (1968)

Versións:
Suso Vaamonde: A estrela sin nome; Os soños na gaiola; 1978; Disco 2, Cara A, Corte 2

viernes, 17 de enero de 2014

En el "meeting" de la Humanidad

En el "meeting" de la Humanidad
millones de hombres gritan lo mismo;
¡yo, yo, yo, yo, yo, yo!...
¡yo, yo, yo, yo, yo, yo!...
¡Cu, cu, cantaba la rana!
¡Cu, cu, debajo del agua!
¡Qué monótona es la rana humana!
¡Qué monótono es el hombre mono!
Y luego: a mí, para mí;
en mi opinión, a mi entender.
¡Mi, mi, mi, mi!
¡Y en francés hoy un "moi"!
¡Oh!, el "moi" francés, ¡ése sí que es grande!
"¡Monsieur le moi!"
La rana es mejor.
¡Cu, cu, cu, cu, cu!
Sólo los que aman saben decir ¡Tú!

Jacinto Benavente: Versos (1893)

Versións:
Alberto Cortez: *; Equipaje; 1972; Pista 2



*[O recitativo do poema de Jacinto Benavente, na voz de Alberto Cortez, está seguido da canción A ti, composta, letra e música, polo cantautor.]

jueves, 16 de enero de 2014

A boneca

A neniña está cosendo
un fermoso delantal.
¡Dá puntadas e puntadas
nun farrapo de percal!

A neniña está cosendo,
a neniña está bordando:
¡en cada puntada súa
un soño vai apreixando!

A boneca é unha espiga
de maíz, con pelo loiro.
¡A boneca hai que vestila
que non pode andar en coiro!

A neniña é moi probiña.
¡Cose, cose no retal:
á boneca hai que poñerlle
un fermoso delantal…!

¡A boneca é moi fermosa,
máis fermosa non a hai!
¡A boneca fai de filla
i a neniña fai de nai…!

Manuel María: Os soños na gaiola (1968)

Versións:
Suso Vaamonde: A boneca; Os soños na gaiola; 1978; Disco 1, Cara B, Corte 5



María Manuela: A boneca de millo; Cantigas para nenos e neneiros; 1979; Cara A, Corte 4

miércoles, 15 de enero de 2014

Elegía del niño marinero

        A Manuel Ruiz Castillo

    Marinerito delgado,
Luis Gonzaga de la mar,
¡qué fresco era tu pescado,
acabado de pescar!


    Te fuiste, marinerito,
en una noche lunada,
¡tan alegre, tan bonito,
cantando, a la mar salada!


    ¡Qué humilde estaba la mar!
¡Él cómo la gobernaba!
Tan dulce era su cantar,
que el aire se enajenaba.


    Cinco delfines remeros
su barca le cortejaban.
Dos ángeles marineros,
invisibles, la guiaban.


    Tendió las redes, ¡qué pena!,
por sobre la mar helada.
Y pescó la luna llena,
sola, en su red plateada.


    ¡Qué negra quedó la mar!
¡La noche qué desolada!
Derribado su cantar,
la barca fue derribada.


    Flotadora va en el viento
la sonrisa amortajada
de su rostro. ¡Qué lamento
el de la noche cerrada!


    ¡Ay mi niño marinero,
tan morenito y galán,
tan guapo y tan pinturero,
más puro y bueno que el pan!


    ¿Qué harás, pescador de oro,
allá en los valles salados
del mar? ¡Hallaste el tesoro
secreto de los pescados?

    ¡Deja, niño, el salinar
del fondo, y súbeme el cielo
de los peces, y, en tu anzuelo,
mi hortelanita del mar!

Rafael Alberti: Marinero en tierra (1925)

Versións:
Rosa León: Elegía del niño marinero; Paloma desesperada; 1989; Pista 13

lunes, 13 de enero de 2014

A fala

O idioma é a chave
coa que abrimos o mundo:
o salouco máis fleve,
o pensar máis profundo.


O idioma é a vida,
o coitelo da dor,
o marmurio do vento,
a palabra de amor.


O idioma é o tempo,
é a voz dos avós
¡ese breve ronsel
que deixaremos nós.


O idioma é un herdo,
patrimonio do pobo,
maxicamente vello,
eternamente novo.


O idioma é a patria,
a esencia máis nosa,
a creación común
meirande e poderosa.

O idioma é a forza
que nos xungue e sostén.
¡Si perdemos a fala
non seremos ninguén!


O idioma é o amor,
o latexo, a verdade,
a fonte da que agroma
a máis forte irmandade.

Renunciar ó idioma
é ser mudo e morrer.
¡Precisamos a lingua
si queremos vencer!


Manuel María: As rúas do vento ceibe (1979)

Versións:
Roi Casal: Máxicamente vello; Máxicamente vello; 2011; Pista 2



Uxía Senlle: A fala; Andando a terra. Uxía canta a Manuel María; 2013; Pista 11

domingo, 12 de enero de 2014

De la constelaçión e de la planeta en que los omes nasçen

AQUÍ FABLA DE LA CONSTELAÇIÓN E DE LA PLANETA EN QUE LOS OMES NASÇEN E DEL JUICIO QUE LOS ÇINCO SABIOS NATURALES DIERON EN EL NASCIMIENTO DEL FIJO DEL RREY ALCAREZ

123 Los antiguos astrólogos dizen en la çiençia
de la astrología una buena sabiençia:
quel omne, quando nasçe, luego de su naçençia,
el signo en que nasçe le juzgan por sentençia.
124 Esto diz Tholomeo, e dize lo Platón;
otros muchos maestros en este acuerdo son:
qual es el asçendente, e la costellaçión
del que nasçe, tal es su fado e su don.
125 Muchos ay que trabajan siempre por clerezía;
deprenden grandes tienpos, espienden grant quantía;
en cabo saben poco, que su fado les guía;
non pueden desmentir a la astrología.
126 Otros entran en orden por salvar las sus almas;
otros toman esfuerço en querer usar armas;
otros sirven señores con las sus manos anbas;
pero muchos de aquestos dan en tierra de palmas.
127 Non acaban en orden, nin son más cavalleros,
nin han merçed de señores, nin han de sus dineros;
por qué puede ser esto, creo ser verdaderos,
segund natural curso, los dichos estrelleros.
128 Por que creas el curso destos signos atales,
dezir té un juizio de çinco naturales,
que judgaron un niño por sus çiertas señales;
dieron juizios fuertes de acabados males.
129 Era un rrey de moros, Alcaraz nonbre avía:
nasçió le un fijo bello; más de aquél non tenía.
Enbió por sus sabios, dellos saber querría
el signo e la planeta del fijo quel nasçía.
130 Entre los estrelleros quel vinieron a ver,
vinieron çinco dellos de más conplido saber;
desque vieron el punto en que ovo de nasçer,
dixo el un maestro: “Apedreado ha de ser.”
131 Judgó el otro e dixo: “Este ha de ser quemado.”
El terçero dize: “El niño ha de ser despeñado.”
El quarto dixo: “El infante ha de ser colgado.”
Dixo el quinto maestro: “Morrá en agua afogado.”
132 Quando oyó el rrey juizios desacordados,
mandó que los maestros fuesen muy bien guardados;
fizo los tener presos en logares apartados;
dio todos sus juizios por mintrosos provados.
133 Desque fue el infante a buena hedat llegado,
pidió al rrey su padre que le fuese otorgado
de ir a correr monte, caçar algún venado:
respondió le el rrey que le plazía de grado.
134 Cataron día claro para ir a caçar;
desque fueron en el monte, ovo se a levantar
un rrevatado nublo; començó de agranizar,
e a poca de ora, començó de apedrear.
135 Acordó se su ayo de commo lo judgaron
los sabios naturales que su signo cataron:
diz: “Vayamos nos, señor, que los que a vós fadaron
non sean verdaderos en lo que adevinaron.”
136 Penssaron mucho aína todos de se acoger;
mas, commo es verdat e non puede fallesçer
en lo que Dios ordena, en commo ha de ser
segund natural curso, non se puede estorçer.
137 Façiendo la grand piedra, el infante aguijó;
pasando por la puente, un grand rrayo le dio;
foradó se la puente, por allí se despeñó;
en un árbol del rrío de sus faldas se colgó.
138 Estandoansí colgado, adó todos lo vieron,
afogó se en el agua, acorrer non lo podieron.
Los çinco fados dichos, todos bien se conplieron;
los sabios naturales verdaderos salieron.
139 Desque vido el rrey conplido su pessar,
mandó los estrelleros de la presión soltar;
fizo les mucho bien e mandó les usar
de su astrología en que non avié que dubdar.
140 Yo creo los estrólogos verdad, natural mente;
pero Dios, que crió natura e açidente,
puede los demudar e facer otra mente,
segund la fe cathólica; yo desto só creyente.
141 En creer lo de natura non es mal estança,
e creer muy más en Dios con firme esperança.
Por que creas mis dichos, e non tomes dubdança,
pruevo te lo breve mente con esta semejança:
142 Çierto es que el rrey en su rregno ha poder
de dar fueros e leyes, e derechos fazer;
desto manda fazer libros e quadernos conponer,
para quien faze el yerro, qué pena debe aver.
143 Acaesçe que alguno faze grand traiçión,
ansí que por el fuero debe morir con rraçón;
pero por los privados que en su ayuda son,
si piden merçed al rrey, da le conplido perdón.
144 O si por aventura aqueste que lo erró,
al rrey en algund tiempo atanto le servió
que piedat e serviçio mucho al rrey movió,
por que del yerro fecho conplido perdón le dio.
145 E ansí, commo por fuero avía de morir,
el fazedor del fuero non lo quiere conssentir:
dispensa contra el fuero e dexa lo bevir;
quien puede fazer leyes puede contra ellos ir.
146 Otrosí, puede el papa sus decretales far,
en que a sus subditos manda çierta pena dar;
pero puede muy bien contra ellos dispenssar,
por graçia o por serviçio toda la pena soltar.
147 Veemos cada día pasar esto de fecho;
pero por todo eso, las leyes y el derecho,
e el fuero escripto, non es por ende desfecho;
ante es çierta çiençia e de mucho provecho.
148 Bien ansí nuestro Señor Dios, quando el çielo crió,
puso en él sus signos, e planetas ordenó;
sus poderes çiertos e juizios otorgó,
pero mayor poder rretuvo en sí que les non dio.
149 Anssí que por ayuno e limosna e oraçión,
e por servir a Dios, con mucha contriçión,
non ha poder mal signo nin su costellaçión;
el poderío de Dios tuelle la tribulaçión.
150 Non son por todo aquesto los estrelleros mintrosos,
que judgan segund natura, por sus cuentos fermosos;
ellos e la çiençia son çiertos e non dubdosos,
mas non pueden contra Dios ir, nin son poderosos.
151 Non sé astrología, nin só ende maestro,
nin sé astralabio más que buey de cabestro;
mas, por que cada día veo pasar esto,
por aquesto lo digo; otrosí veo aquesto:
152 Muchos nasçen en Venus, que lo más de su vida
es amar las mugeres, nunca se les olvida;
trabajan e afanan mucho, sin medida,
e los más non rrecabdan la cosa más querida.
153 En este signo atal creo que yo nasçi:
siempre puné en servir dueñas que conosçí;
el bien que me feçieron, non lo desagradesçí;
a muchas serví mucho, que nada non acabesçí.
154 Commo quier que he provado mi signo ser atal,
en servir a las dueñas punar, e non en ál,
pero aunque omne non goste la pera del peral,
en estar a la sombra es plazer comunal.
155 Muchas noblezas ha en el que a las dueñas sirve:
loçano, fablador, en ser franco se abive;
en servir a las dueñas el bueno non se esquive,
que si mucho trabaja, en mucho plazer bive.
Muchas noblezas tiene quien sirve a la mujer,
lozano y hablador, y sincero ha de ser.
Quien es bueno no debe a las damas temer
que si causan pesares también os dan placer.
156 El amor faz sotil al omne que es rrubo;
faze le fablar fermoso al que antes es mudo;
al omne que es covarde faze lo muy atrevudo;
al perezoso faze ser presto e agudo.
Amor hace sutil a quien es hombre rudo,
convierte en elocuente al que antes era mudo,
quien antes fue cobarde, después todo lo pudo,
al perezoso obliga a ser presto y agudo.
157 Al mançebo mantiene mucho en mançebez,
e al viejo faz perder mucho la vejez;
faze blanco e fermoso del negro como pez;
lo que non vale una nuez, amor le da grand prez.
Al joven lo mantiene en fuerte madurez,
disimula en el viejo mucho de su vejez,
hace blanco y hermoso al negro como pez:
el Amor da prestancia a quien vale una nuez.
158 El que es enamorado, por muy feo que sea,
otrosí su amiga, maguer que sea muy fea,
el uno e el otro, non ha cosa que vea
que tan bien le paresca, nin que tanto desea.
Aquel que tiene amores, por muy feo que sea,
y lo mismo su dama, adorada aunque fea,
el uno como el otro no hay cosa que vea
que tan bien le parezca ni que tanto desea.
159 El bavieca, el torpe, el neçio, el pobre,
a su amiga bueno paresçe e rrico onbre,
más noble que los otros; por ende todo onbre,
como un amor pierde, luego otro cobre.
El babieca y el torpe, el necio y el muy pobre,
a su amiga parece muy bueno y rico hombre,
más noble que los otros. Por tanto, todo hombre,
cuando pierda un amor, otro en seguida cobre.
160 Ca puesto que su signo sea de tal natura
commo es éste mío, dize una escriptura
quebuen esfuerço vençe a la mala ventura,
e a toda pera dura grand tiempo la madura.
Pues aunque esté sujeto a un signo de natura
igual a la del mío, afirma una escritura
que buen esfuerzo vence a la mala ventura
y a toda pera verde el tiempo la madura.
161 Una tacha le fallo al amor poderoso,
la qual a vós, dueñas, yo descobrir non oso;
mas por que non me tengades por dezidor medroso,
es esta: que el amor siempre fabla mentiroso.
Una falta le hallo al Amor poderoso
la cual a vos, señoras, descubrirla no oso,
pero no me toméis por decidor medroso.
Aquí está: que el Amor es un gran mentiroso.
162 Ca segund vos he dicho en la otra consseja,
lo que en sí es torpe con amor bien semeja;
tiene por noble cosalo quenon vale una arveja;
lo que semeja non es, oya bien tu oreja.
Pues según os he dicho en anterior conseja,
lo torpe, con amor, a todo bien semeja,
parece cosa noble lo que vale una arveja.
Lo que parece no es: aplica bien la oreja.
163 Si las mançanas siempre oviesen tal sabor
de dentro, qual de fuera dan vista e color,
non avrié de las plantas fructa de tal valor;
más ante pudren que otra, pero dan buen olor.
Si las manzanas siempre tuvieran tal sabor
por dentro como tienen por fuera buen color,
no habría entre las plantas fruta de tal valor.
Se pudren en seguida. ¡Pero dan buen olor!
164 Bien atal es el amor, que da palabra llena:
toda cosa que dize paresçe mucho buena;
non es todo cantar quanto rruido suena;
por vos descobrir esto, dueña, non aya pena.
Lo mismo es el Amor: con su palabra llena,
cualquier cosa que diga siempre parece buena.
No siempre es un cantar aquel ruido que suena:
por advertiros esto, señoras, no os dé pena.
165 Diz por las verdades se pierden los amigos,
e por las non dezir se fazen desamigos.
Anssí entendet sano los proverbios antiguos,
e nunca vos creades loores de enemigos.
Dicen que la verdad rompe las amistades,
pero por no decirla nacen enemistades.
Entended del proverbio las sabias claridades:
lisonja de enemigo no guarda lealtades.

Arcipreste de Hita: Libro de Buen Amor (1330)

Versións:
Paco Ibáñez: Elogio del amor; En vivo, en Obras Sanitarias, Argentina; 1985; Pista 12

jueves, 9 de enero de 2014

Alalá

Á vella maneira

          A Cachi e Amparo

Eu de noite iría de noite,
no medio do temporal.
Ir de día á luz do día
dáme medo, miña nai.

No fondo do teu ollare
unha gamela abanea.
Quen se puidera afogare
na ardora dunha misteira.

O que soño é verdade
como o silencio é un falare.
Se roubei o teu retrato
foi pra aprender a mirare.

Eu non sabía que había
tanta alegría nas bágoas
nin neve nas bidueiras
nin esperanza nas mágoas.

Manuel Rivas: A desaparición da neve (2009)

Versións:
Manuel Rivas e Pulpiño Viascón*: Alalá; A desaparición da neve; 2009; Pista 2



Berrogüetto: Alalá da noite; Kosmogonías; 2010; Pista 1



Pulpiño Viascón e Manuel Rivas: Alalá a vella maneira; The very best of Pulpiño Viascón; 2012; Pista 16

(Reedición da versión do disco A desaparición da neve, do ano 2009.)



2naFronteira: Alalá antigo; Alma. Música para a poesía galega; 2013; Pista 5



*[A imaxen correspóndese coa portada da obra da editorial Alfaguara e non coa carátula do CD]

miércoles, 8 de enero de 2014

Elegía segunda

(A Pablo de la Torriente, comisario político)

"Me quedaré en España, compañero"
me dijiste con gesto enamorado
y al fin sin tu edificio tronante de guerrero
en la hierba de España te has quedado.

Nadie llora a tu lado:
desde el soldado al duro comandante,
todos te ven, te cercan y te atienden
con ojos de granito amenazante,
con cejas incendiadas que todo el cielo encienden.
Valentín* el volcán que si llora algún día
será con unas lágrimas de hierro,
se viste emocionado de alegría
para robustecer el río de tu entierro.
Como el yunque que pierde su martillo,
Manuel Moral se calla
colérico y sencillo.
Y hay muchos capitanes y muchos comisarios
quitándote pedazos de metralla,
poniéndote trofeos funerarios.
Ya no hablarás de vivos y de muertos,
ya disfrutas la muerte del héroe, ya la vida
no te verá en las calles ni en los puertos
pasar como una ráfaga garrida.
Pablo de la Torriente,
has quedado en España
y en mi alma caído:
nunca se pondrá el sol sobre tu frente,
heredará tu altura la montaña
y tu valor el toro del bramido.
De una forma vestida de preclara
has perdido las plumas y los besos,
con el sol español puesto en la cara
y el de Cuba en los huesos.

Pasad ante el cubano generoso,
hombres de su brigada,
con el fusil furioso
las botas iracundas y la mano crispada.
Miradlo sosteniendo a los terrones
y exigiendo venganza bajo sus dientes mudos
a nuestros más floridos batallones
y a sus varones como rayos rudos.
Ante Pablo los días se abstienen ya y no andan.
No temáis que se extinga su sangre sin objeto,
porque éste es de los muertos que crecen y se agrandan
aunque el tiempo devaste su gigante esqueleto.


Miguel Hernández: Vientos del pueblo (1937)

Versións:
Silvio Rodríguez: Canción de Pablo; XX aniversario de la cinematografía cubana (VVAA); 1979; Pista 15



Silvio Rodríguez: Canción de Pablo; A guitarra limpia. Antología 1 (VVAA); 2002; Pista 16

(Reedición da versión do disco XX aniversario de la cinematografía cubana, do ano 1979)





*[Refírese a Valentín González "El Campesino", que foi xefe da Unidade Militar na que loitaron Pablo de la Torriente e Miguel Hernández, durante a Guerra Civil Española.]

martes, 7 de enero de 2014

Ay Deus, se sab' ora meu amigo

Ay Deus, se sab’ ora meu amigo
com’ eu senheyra estou em Vigo!
E vou namorada!

Ay Deus, se sab’ ora meu amado
com’ eu en Vigo senheyra manho!
E vou namorada!

Com’ eu senheyra estou em Vigo,
e nulhas gardas non ey comigo!
E vou namorada!

Com’ eu en Vigo senheyra manho,
e nulhas gardas migo non trago!
E vou namorada!

E nulhas gardas non ey comigo,
ergas meus olhos que choran migo!
E vou namorada!

E nulhas gardas migo non trago,
ergas meus olhos que choran ambos!
E vou namorada!

Martín Codax: Cantigas de amor e amigo (½ s.XIII)

Versións:
Cálamus: Ay Deus; Medieval Women’s Songs (Música Arábigo-Andaluza s.XIII-XIV – Cantigas de Martín Codax s.XIII); 1991; Pista 12



In Itínere (Grupo de Cámara da Universidade de Santiago de Compostela): Ay Deus, se sab’ ora meu amigo; Os sons do Pórtico da Gloria; 1995; Pista 9

lunes, 6 de enero de 2014

A dos y muchas más voces

               1
Un día tendrá mi pueblo
-día que sueño cercano-
la claridad en sus ojos…
la libertad en sus manos.

               2
Cuando vuele la paloma
sobre la paz de los trigos
la tierra será caliente
con el cantar de un amigo.

Carlos Álvarez Cruz: Papeles encontrados por un preso (1967)

Versións:
Ana Belén: No es posible*; De paso; 1977; Pista 4



*[A versión musical de Ana Belén intercala este poema coas dúas primeiras estrofas do poema Un poema sin sangre, da obra de Carlos Álvarez Cruz: Como la espuma lucha con la roca, do ano 1976.]

domingo, 5 de enero de 2014

¡Ai!...

¿Como foi?... -eu topábame fora
cando as negras vixigas lle deron;
polo aramio súa nai avisoume
         i eu vinme correndo.

¡Coitadiño! Sintindo os meus pasos
revolveu cara a min os seus ollos.
Non me viu... e chorou..., ¡ai! xa os tiña
         ceguiños de todo.

Non me acordo qué tempo me estiven
sobre o berce de dor debruzado;
sólo sei que me erguín co meu neno
         sin vida nos brazos...-

Bolboreta de aliñas douradas
que te pousas no berce baleiro,
pois por el me perguntas, xa sabes
         qué foi do meu neno.

Curros Enríquez: Aires da miña terra (1880)

Versións:
Joaquín Deus: Como foi; Morriñas da miña terra; 1960; Lado 2, Corte 4



Meiga do Norte: ¡Ai!; Once máis 15; 2008; Pista 1



María do Ceo: Ai; No bico un cantar; 2010; Pista 1

sábado, 4 de enero de 2014

Elegía a una velada añeja

Por el umbral de un año que agoniza
caminan
fugitivas
las divinas fragancias de una noche de fiesta.
Hay cánticos solemnes libando mi tristeza.
Y el cu-cú milenario, acuna, entre sus manecillas
negras
el moribundo adiós del año que nos deja.
¡Qué monótono pasa...!
Se detiene...
y amontona mis horas en el frío silencio del tiempo
que se queda.
Un mutismo de años
levanta su copa con cada campanada que da la Noche
Nueva.
Y, al invocar tu nombre...
el champán del recuerdo me emborracha de pena.
Los recuerdos... Ah, los recuerdos...
informales viajeros
que abordan los vagones, cargados de nostalgia.
Yo me quedo mirándolos
como se deslizan por el carril helado de mi Velada
Añeja...
Arrojan las valijas en el brocal oscuro donde ahogan
sus quejas.
Allí, bajo el parral desnudo...
junto a los que se amaron en ¡tantas Noches Viejas!
a la lumbre de sueños, poemas y promesas...
Donde, al morir un año, vaciaban su morral de
enhorabuenas.
Hoy me han dejado sola...
Como se quedan todos, los que en noches como esta
no quieren que haya fiestas...
porque tienen el alma rota
ya que no hay quien comparta el amor en su mesa.
Y al campanear las doce, cuando abra la puerta
traerá el Año Nuevo su puñado de ausencia...
Ya no habrá Noches Viejas, ni amor, ni ruegos...
Cabalgará el dolor por las mismas callejas...
y en el triste silencio de mi gran Noche Vieja
titilará la luz de tu recuerdo...

Inés de cuevas: De ronda en un papagayo (1987)

Versións:
Vicente Monera: Elegía a una velada añeja; www.musicaypoemas.com; 2010;

miércoles, 1 de enero de 2014

Ahí ven o maio

Ahí ven o Maio pola porta do xardín,
ahí ven o maio de enterrar ao pai Abril,
(O Maio garrido cansiño de chorar,
enxoitou o seu pranto con panos de luar).


Ahí ven o Maio pola porta da campía
ahí ven o maio, galán da cotovía,
(O Maio garrido tiña un cambai brunedo,
o sol espafarrapóullo côs seus dourados dedos).


Ahí ven o Maio pola porta da debesa,
ahí ven o Maio côs seus brincos de cireixas.
(O Maio garrido anda a bebelos ventos
pola terra, rapaza de doces arrecendos).


Ahí ven o Maio pola porta do soutelo,
ahí ven o Maio có seu colete amarelo.
(O Maio garrido, nos intres de vagar,
có mestre rouxinol adeprende a cantar.


Ahí ven o Maio pola porta do valado,
ahí ven o Maio cô seu traxiño branco.
(O Maio garrido, para saudar o vran,
pon luvas de etiqueta  con frores de S. Xoán).


Ahí ven o Maio. ¡Ábrelle as portas, moza,
que trai, por gorentarte, caraveles e rosas!

Alí ven o Maio,
Maíño, Maiolo;
na verde camisa
botois de amerodos;
monteira frorida,
a roupa das festas;
e un caraveliño
por riba da orella;
pieites de silveiras
pieitanlle o cabelo,
anda a namorare
coma un mozo cedo.

Florencio Manuel Delgado Gurriarán: Cantarenas. Poemas (1934-1980) (1981)

Versións:
Anxo Rei: Ahí ven o maio; Fronteira de cegoñas; 2004; Pista 5