¡Probiña da tola!

Non teño parentes 
amores nin chouza. 
Adea en aldea, 
parroquia en parroquia, 
¡ando polo mundo 
arredada e soia! 
Xanto cando atopo 
cunha almiña boa 
que polos seus mortos 
bótame de esmola 
a cunca do caldo 
e o anaco de broa. 
Durmo nos camiños, 
érgome coa aurora, 
lávome nas fontes 
de crara ágoa morna, 
e as noites que a lúa 
loce briladora, 
como nun sospiro 
paso as horas mortas 
mirando pra ela, 
cantándolle copras: 
¡Lúa, branca lúa, 
como me namoras!

Todo o santo día,
co sol ou con choiva,
dun lado pra outro
vou de porta en porta,
e fuxindo ós mozos
chea de vergonza,
e ós cáns que me ladran, 
e ós nenos que xogan 
tirándome pedras, 
chamándome tola, 
atraveso veigas, 
rubo corredoiras, 
e salto valados 
cubertos de roxas 
espiñas de estripos 
e ortigas treidoras 
que fírenme a carne 
e ráchanme a roupa… 
¡a roupa dos probes 
que nunca foi nova!

Cando camiñando 
paso polas hortas 
a tempo que a xente 
turra da espiocha 
ou cava patacas 
ou pranta cebolas, 
sempre hai un que diga: 
—¿A onde vas Rosa? 
E eu que non quero 
andar con parolas
nin que naide, naide,
seipa as miñas cousas,
nin de min se bulre
nin veña con cholas,
sin faltar á crianza
mándoo faguer moitas:
—¡Demo de xudío! 
¿A ti que che importa?
¿Tes gana de leria?
¡Pois chama por outra!
E, sin máis palique, 
vírome de costas; 
mais ben me percato, 
facéndome a xorda, 
que queda decindo: 
¡Probiña da tola!
É de Santa Baia,
do lugar das Rozas
perto dos casares
que din de Revolta.
Quedou pequeniña
en poder da avoa
que ó morrer deixoulle
a casa en mellora.
Conocín os pais;
¡dúas boas personas
non despreciando
ninguén que me escoita!

A nena criouse
como unha señora,
facendo parexa
co nome de Rosa.
Coa vida que leva,
¡xa vedes! á forza
ten que estar cativa
e hoxe non fai proba,
pero nos seus tempos…
¡fóivos unha moza!
Acórdome un ano
que pola Pastora,
ca cara cereixa
de fresca e de roiba,
o cabelo en trenzas
de cor das amorias,
cun adrezo douro
arredor da gorxa,
de dengue e mantelo,
¡mesmo daba groria!
¡todo o señorío
facíalle roda!
¡Nunca ela, coitada,
tan bonita fora!
O conto é que un fillo 
¡bo mozo! da dona 
do pazo da Gándara 
andúvolle ás voltas
e fala que fala
e chola e mais chola,
a pedra ablandouse
e ó fin namorouna.

Pero quixo o demo,
—que ese nunca folga—,
que a nai se enteirase;
e o rapaz por boas
ou malas, que o certo
inda non se conta,
da noite á mañán
saiéu da parroquia.

¡As cousas do mundo! 
O triste da hestoria 
foi que o mozo ó irse 
deixouna sin honra,
e entroulle á rapaza
peniña tan fonda
que do paridoiro
¡mais valera morta!
subéuselle o ramo…
¡e volveuse tola!

Eu non sei si falan
de min ou de outra
e río cando ouso
contar esas cousas.
Eu non me recordo… 
¡Bah, quen se recorda! 
Mais eu non acerto 
que ten esa hestoria 
que, cando contala 
tristeiros escoitan, 
namentras eu saio 
correndo da horta, 
os homes salaian 
e as vellas e as mozas, 
co mandil nos ollos, 
doloridas choran 
decindo en voz baixa: 
«¡Probiña da tola! 
¡Qué Dios nos aparte
dunha mala hora!»

E non é verdade. 
¡Abofé estou corda! 
¡Si a xente soupera 
que vivo na groria! 
¡Si dos meus segredos
caíran na conta!

Cando a noite cobre 
o pinal de sombras, 
dúrmome nun leito 
de fiunchos e follas, 
e a pouco desperto 
e vexo unha pomba 
que baixa do ceo, 
voa que revoa, 
e vén no meu colo 
pousarse, e mimosa, 
rúbeseme ó peito, 
bícame na boca, 
fálame dos anxes, 
de Nosa Señora 
e da nai querida
que chorando roga
pra que deste mundo
de penas recollan
e leven xunto a ela
a filla que adoura.

¡E todas as noites 
ven a branca pomba 
e conmigo fala 
e conmigo xoga; 
até que alumeando 
o pinal a aurora, 
rube cara ó ceo 
voa que revoa! 
Por eso me río 
cando ¡meiga fóra! 
a xente do mundo 
que dí que está corda 
marmura ó toparme: 
¡Probiña da tola! 

Ramón Cabanillas: No desterro (1913)

Versións:

Juan Pardo: ¡Probe da tola!; Galicia, miña nai dos dous mares; 1976; Cara A, Corte 4

Juan Pardo e Amancio Prada: Probiña da tola; Alma galega; 1997; CD1, Pista 9

Alberto Cunha: Probiña da tola; Contra Tempo; 2009; Pista 9