sábado, 30 de septiembre de 2023

To be

Non sería cando eu
poboaba a túa presenza verbo ferver feito carne
reverenciando actos e vivindo que ti eras.

Logo rodaron as rodas e non houbo máis remedio
que recollerse na escultura daquela estancia imprecisa.
Hoxe teño que deixar que sexas entre a nada,
porque teño que probar a soedade da que faltas
e saír a buscarte á soedade que ateigas.

E confirmar esta anestesia das desnutridas horas
nas que ti non es, nas que ti non es, nas que ti non es.

Yolanda Castaño: Delicia (1998)

Versións:

Yolanda Castaño*: To be; Edénica; 2000; Pista 5



*[A versión musical de Yolanda Castaño foi composta, arranxada, grabada e producida por José Antonio Fernández Calero (Factoría musical SSM).]

viernes, 29 de septiembre de 2023

Para Tomasa Figueredo

No sé qué tienen las flores,
lindísima bayamesa,
que unas se secan muy pronto;
que hay otras que no se secan.

De blancas flores un ramo
ayer me diste en tu casa,
y hoy las fui a ver, niña mía,
y las encontré más blancas.

Así como el alma en pena,
como un clavel amarillo,
besa tu mano y el alma
se pone color de lirio.

José Martí*: Versos de circunstancias. Obras completas** (2001)

Versiones:

Vicente Soto “Sordera”: Tengo flores para ti (Punto cubano)***; Entre dos mundos; 1999; Pista 1



*[Poema autógrafo no reverso dun retrato de José Martí, feito polo fotógrafo Andrés Estévez, en Cayo Hueso (Florida) o 7 de decembro de 1892, adicado á nena Tomasa Figueredo Antúnez, filla de Fernando Figueredo e, logo, esposa do Dr. Chávez Milanés.]
**[José Martí: Obras completas, T.17; 2001; pag.210 e José Martí: Obras completas; Edición crítica a cargo de Cintio Vitier y Fina García-Marruz; T.15: Poesía II; Centro de Estudios Martianos; La Habana (Cuba), 2007; Pag.240; ISBN: 978-959-271-010-8.]
***[A versión musical de Vicente Soto “Sordera” remata coa derradeira estrofa do poema A María Entenza, das Obras completas, Tomo 17 de José Martí, do ano 2001.]

martes, 26 de septiembre de 2023

Tiza blanca

Las alumnas de la banca
la llamaron Tiza Blanca.

A la prima luz del día
candorosa se vestía
de piqué bordado fino
cinturón alabastrino.

Iba a clase, a las lecciones
con sus ojos pupilones,
con su clara luz serena,
sus mejillas de azucena.

No olvidaba el canastillo
de alfeñiques y blanquillo.

Si problemas ensayaba
con la tiza se pintaba.
Resolvía azul misterio
del errante planisferio,

y de flora los jardines
el amor de clavelines,
con su clara luz de armiño
los teoremas del cariño.

Si al tablero se acercaba
con la tiza conversaba.
A su vera los negados
florecían avisados.

Los libraba de enemigos,
horas lentas y castigos.
Era el campo, la blancura
del colegio la Ternura.

José María Eguren: Rondinelas (1929)

Versións:

Juan Luis Dammert e Jessica Ballón: Tiza blanca; El cancionero de los poetas (VVAA); 1994; Pista 1

sábado, 23 de septiembre de 2023

Ollos negros

As almas dos nenos son como cordas dunha guitarra
que agardan por alguén que as temple e as afine.
Só con tocalas soarán,
e a beleza do seu son
dependerá da sabedoría da man que as toque.

Naqueles lonxanos días da nenez
as miñas cordas eran acariciadas suavemente
pola doce voz de pai.
Os domingos á mañá,
sentado na cama,
debuxábame barcos e illas
e espertaba en min o corazón do mar.

Falábame das nubes e das estacións,
e eu desde a miña xanela
miraba como os días se sucedían,
radiante por entender o poderío da vida.

Ollaba os peixes voadores,
os arroaces perseguindo as lanchas e as gamelas.
Coñecía o son dos paxaros e a marabilla das colleitas.

Si, eu fun un campesino.

A miña tía Lucía explicaba con emoción
os segredos das plantas e das árbores.
Ensinábame como o meu propio orín desinfectaba as feridas.
Mamá ofrecía o seu agarimo á tardiña
e todo era dunha luminosa calma.
Como o arrebato dun adagio ao atardecer.

Líanme parábolas da Biblia,
vidas de homes e Santos:
Nerón, Leonardo, Aníbal, Napoleón,
Francisco de Asís, Alexandre Magno, Juan de la Cruz…
Á miña tía tanto lle tiña que aquelas lecturas
se axeitasen ou non a unha idade determinada.
Ela, desde a paixón, me educaba.

Declamaba en voz alta
pasaxes de O Castelo de Irás e non Volverás,
de Carlomagno e dos Doce Pares de Franza,
de A Canción de Roldán, de lendas árabes…
Historias da Grande Guerra ou da Campaña de Marrocos,
O Cometa Haley e a proclamación da II República.
Aqueles nomes fabulosos que sempres resoarían en min
coa mesma intensidade con que ela os pronunciou
para os meus oídos por primeira vez.

Si, eu fun un campesino.

Mais como todos os cativos tiven que ir á escola
e, ao igual que Alexandre, o príncipe macedonio,
cando lle presentaron ao seu mentor Nicómaco,
pregunteime: «¿Para que?»
Coa de marabillas que me arrodeaban
¿qué mestres precisábamos?
Era o noso clan quen gobernaba as naves da nosa moira.

A aritmética e as espirais non pulsaban con agarimo as miñas cordas,
sen embargo as palabras e os primeiros versos
conmovían a miña alma emocionada.

Cando cativo xa sentía a negrura,
e xa triste paseaba en soidade polos xungais e as corredoiras
na procura dun prado libre de sombras
que me revelase a luz do máis alá.

Xa de neno soñaba con serpes
e só o sol me proporcionaba o acougo necesario
para dominar as miñas visións.

As mulleres da aldea dicían:
«ese neno é un vello e debería xogar máis».

Pero eu xa estaba tocado polo desengano
e, solitario, buscaba unha fuxida
para o meu corazón apodrecido pola angustia de existir.

Si, eu fun un campesino.

¿Cómo é posible que aquel neno sexa hoxe este despoxo
de ignorancia e selvaxe odio,
de voluptuosa concupiscencia,
fidelísimo discípulo dos líquidos e as drogas dionisíacas?

¿Qué pasou para que aquela brillante Arcadia
se convertese agora nun territorio de horror e melancolía?
¿O fracaso dun inocente?
A mirada de anxo da que falaba o señor Alejos xa non a encontro.

Agás algúns valentes,
o resto non souberon estar á altura da miña entrega.
Fun traizoado polos seres máis queridos
e deixei de ser un poeta intrépido.

Sí, un día moi lonxano,
eu fun un campesino.

Lino Braxe: O longo día acaba (2002)

Versións:

A caricia da serpe: Ollos negros; A caricia da serpe; 2005; Pista 11

viernes, 22 de septiembre de 2023

Tiven medo de bogar

Tiven medo de bogar,
tiven medo da auga crara.
Anque fora cuns bos remos
anque fora na mar calma,
¡non bogaba!, ¡non bogaba!

O medo xa non sei del.
Xa secou aquel mar longo.
E sin saber donde veu,
si é doutro ou é meu,
navego nun mar de fondo.

María Mariño: Palabra no tempo (1963)

Versións:

Manoele de Felisa: Tiven medo de bogar; De Felisa a María Mariño; 2007; Pista 2

miércoles, 20 de septiembre de 2023

Tirar do fío

                                        Tecín soia a miña tea
                                      ROSALÍA DE CASTRO

Chegas do exilio e finxen aceptarte.
Queren introducirte nunha calceta
razonable
tecida por séculos
sen ti
asimilarte nunha cadeneta esquecida
do famoso tecido universal.
Terás de ser un punto fachendoso da gran obra
da tea de araña que ampara e afoga.

¿Qué elexir?, preguntas.

Escapar. Tirar do fío.
Exiliarse da tea da araña.
Quererse ilegal.

¿E logo?

A insolencia de manterse sen fíos de protección
no vacío
e tecer soa a túa tea.

María Xosé Queizán: Fóra de min (1994)

Versións:

Aurora López e Teresa Lujan: Tirar do fío; Saloucos. 15 poetas da terra nai; 1999; Pista 12

domingo, 17 de septiembre de 2023

O importante é amar

                                                              O día que o meu sangue teña forza
                                                              pra murchar e arrincar a edra do amor
                                                                                            Lois Pereiro

Hoxe é un día para saír a pasear ao sol.

Mudar a roupa e botar a andar coa mente orientada cara o vacío.

Tal vez ducharse durante hora e media
e abandonar o hotel cun sorriso cómplice para a recepcionista.

Son bonitas as árbores e tamén os insectos do parque.
Pero non tan bonitos como as túas pernas
ou unha viaxe en ferrocarril ata o teu embigo.

Ovos fritos con patacas e unha botella de viño tinto.
Tampouco diría que non a unha cervexa tostada,
nin a unha boa lambetada aos teus pezóns.

Vaia, nunca pensara que este parque fose tan pequeno.
O sol esplende no horizonte.
Sen embargo para min se acabou o espacio
de árbores e insectos desde onde evocarte.

Xa sei.
Irei onde o bar de Nito,
alí, con sorte,
haberá algún blues polo que morrer ou anceiar a posibilidade do crime.
Sentar naquelas mesas e deixarse levar pola caída das horas.
Ser ordinario durante un instante e contar chistes sobre a morte.

E se xa non podo beixar os teus labios ou acariciar o teu rosto sagrado,
que este sol desapareza
e xa non teña ocasión de pasear con dozura polo parque
mentres debullo os derradeiros recordos da miña mocidade.

Quérote tanto, amor, quérote tanto.
¿Foi aquilo o paraíso?
¿Quen me ofrece una esperanza?
¿Ti? ¿Ti? ¿Ou tal vez ti?
É inútil. Non hai nada que facer, nenas.
Ela era, simplemente, irrepetible.
O seu corazón era unha obra mestra da paixón,
a súa alma o gozo tenebroso do desespero,
a súa mirada a inquietante sombra do pracer.

Non, Nito, non.
Non quites ese blues do Oeste.
¿Non ves que lle senta moi ben ao teu bar?
Deixao que soe.
El é o que sentencia que só resta beber
ou pervertir o espírito con algún poema cargado de misteriosa agonía.

Comprendede o meu estado de abandono persoal.
Permitídeme, ainda que só sexa un instante,
un tímido pensamento suicida.

Lino Braxe: O longo día acaba (2002)

Versións:

A caricia da serpe: O importante é amar; A caricia da serpe; 2005; Pista 9

viernes, 15 de septiembre de 2023

Nuestras relaciones

      Nuestras relaciones…
  Esta simbiosis que somos.
Vos sabés lo que buscaba:
belleza que no se engorde,
amor que no se aburguese.
         Por otra parte vos:
    querías tener amor con alguien
    por lo que fui hecho.
Yo no hice nada para enamorarte.
Todavía chorrean sangre
mis renuncias.

Ernesto Cardenal: Telescopio en la noche oscura (1993)

Versións:

Inés Fonseca: Nuestras relaciones; Dos en uno; 2012; Pista 9

Tinge, tinge os teus beizos co sangue do solpor

Tinge, tinge os teus beizos co sangue do solpor;
enmourece as tuas olleiras con brétema
e prolonga as tuas cellas con farrapos de noite.

Peitea os teus cabelos co peite da ponte;
enguedella neles a Sírius como unha flor;
acouga no teu peito o rio como un colar.

Coa lanza da tua ollada fura os astros
e pon os luceiros como aneis nas tuas mans
e o sol e a lua como pulseiras nos teus pulsos.

Molla, molla os teus beizos na agua milagreira da saudade,
para que me saiban a caraveis mortos cando os bique.
Morda, morda a tua boca a semiesfera do horizonte,
para que me saiba a laranja roubada cando a beije.

Déita-te sobre o leito do serán
cunha rosa na palma de cada man,
cunha estrela no cume de cada peito;
e agarda-me
co corazón apreixado pola man do degaro.

Cando chegue a coller os ácios da tua vide,
exaltará-se a vida aos ollos meus.
E as vespas serán arcanjos guerreiros,
e regueiros de luz os vermes
e estrelas de cinza as arañas.

E os penedos escalarán o ceo
e as ardentías levarán a fronte de Deus.

Cando chegue a coller as flores do teu jardín,
a ingeleza cantará na miña vida
como un xílgaro nun Piñeiro.

E poderei escorrentar os ciúmes cos abanos das tuas mans,
amarar o hidro do desejo na neve dos teus lenzois,
arranjar o nó da gravata no espello da tua alma,
acender o cigarro nos teus ollos
e me limpar o po co cepillo das tuas verbas

Ricardo Carballo Calero: O silenzo axionllado (1934)

Versións:

Lucía Riveiro: Tinge os teus beizos; Musicando Carvalho Calero (VVAA)*; 2020; Pista 62



*[Concurso musical organizado pola AGAL (Associaçom Galega da Língua) en colaboración coa CRTVG e a Consellería de Cultura da Xunta de Galicia, para conmemorar o ano das Letras Galegas 2020, adicado a Ricardo Carballo Calero.]

martes, 12 de septiembre de 2023

Non

Dixéronme que non,
a un lado i autro lado,
dixéronme que non
de banda a banda,
sólo me queda fiel ista door.
¿Pra ónde camiñarei sinón pra ela?
¿Dediante de qué porta ergueréi miña voz?
En todas elas
dixéronme que non
e quedaréime
afora, no arredor,
quedo moi quedo, como un árbol
non que se pousa a chuvia mol.
De banda a banda,
dixéronme que non.
Voume quedar esí,
prantado no lameiro dunha dór
esmorecéndose, esvaéndose…
que hastra a door dime que non.

Antón Tovar: Non (1967)

Versións:

Anxo Rei: Dixéronme que non; A rabela da pluma; 2006; Pista 6

viernes, 8 de septiembre de 2023

Tiña que ser precisamente eu

Tiña que ser precisamente eu:
a voz máis fleve e cativa
que deu o noso pobo,
a menos autorizada i armoñosa
a que crame na tebra,
no deserto,
no ermo e no baleiro.

(…)

Sobor desta terra vella,
raigaña de onde vimos
dende o orixe do tempo,
lembro a historia dos meus
que sucumbiron ó ferro

dos conqueridores,
ás razós dos poderosos,
á avaricia dos máis fortes.
A historia do meu país,
as dores da miña matria,
os días do meu pobo
son un suma e sigue,
unha conta aberta
e non saldada.
(…)

Estamos debaixo deste
ceo cincento
que ten a cor da pérola
e da espranza,
inmenso mar
sulcado por nubes
que avanzan como
naos misteriosas,
como fatos de ovellas,
como manadas
de touros desmandados,
como bandos de cervos
que percuran
unha fonte
que non estiñe
endexamais.
Eiquí estamos agardando
que unha raiola de sol
quente os nosos osos
tolleitos de friaxe
i arrepío.
Hai séculos
que estamos a vivir
como sombras,
como pantasmas,
como teipas,
como cadavres.
Semellamos feitos
de algodón,
Somos como a néboa
que cobre a nosa terra,
temos unha voz
tan imperceptible
que case non se escoita.
Non poseemos a forza
do mar petando
contra os cons,
non somos como
o furacán
ou o trebón.
Semellamos case unha
caricatura paifoca,
deseñada
sen forza e sen vigor.
(…)

Deixámonos domesticar
como galiñas
—salvo escepciós
moi honrosas—,
sempre decimos que si,
—os non son minoría—,
que está moi ben,
que listo e que agudo
é o señor,
hai que ver canto sabe
e que ben fala.
Logo voltamos ó noso sono,
á nosa modorra de séculos
pois son moi escasos
os que se manteñen
alerta e vixiando.
Os que non dormen
espállanse
polo mundo adiante
para ganar un codelo
de pan onde se poida.
O país vaise desangando
dende séculos.
Vai estiñando amodiño
como unha vea de auga
no agosto.
(…)

Contempro con amor
os carballos destemidos;
os fortes castiñeiros;
os piñeiros musicales;
as abidueiras finas
como asubíos
e brancas como o mármore;
os amieiros de follas
cor de mel, habitados
por ventos e paxaros;
os freixos que, nos eixos
dos carros, son canción;
os salgueiros que se ollan,
fachendosos, nos regatos;
os bimbios delgados
i amarelos;
as mirteiras recendentes;
os buxos duros como o ferro;
as hedras i o acibro
sempre verdes;
os cipreses e loureiros,
tan serios, ergueitos
nos hortos familiares;
as carpazas,
as uces,
as carqueixas
os toxos de froles de ouro,
as xesteiras escuras,
as codeseiras.
(…)

Intelectuás que foron
—e ainda son
para o seu proveito—
a flor e nata
de Galicia
dixéronnos
—e seguen a repetilo
sen cansarse—
que somos moi agudos,
agudísimos,
intelixentes,
sufridos
e honrados;
que temos a alma
revertendo lirismo,
que o noso pobo ten,
como ningún outro
pobo do mundo,
un fondísimo
senso do humor.
Todo esto dá risa.
Unha risa infinda,
fonda como o abismo.
Si nos analizamos
de verdade
e facemos autocrítica
sinceira e rigorosa
veremos que somos
un pobo
case en desfeita,
marcado polos
siños da morte.
(…)

Non sei si haberá
volta atrás,
si o tempo
pode ser recobrado,
si podemos acadar
unha espranza,
unha palabra útil,
unha fouce,
unha machada,
un berro,
un aturuxo,
unha bandeira.
(…)

A nosa Historia cabe
en poucas páxinas:
o sangue vertido
no Medulio,
as revoltas Irmandiñas,
Pardo de Cela,
a voz dos Precursores
ardendo
en luminosa profecía:
Faraldo,
Brañas,
Rosalía,
Curros,
Pondal,
os Mártires de Carral,
Vilar Ponte,
Cabanillas,
Alexandre Bóveda,
Castelao de Rianxo,
a ringleira sen fin
dos emigrados…

Ó lembrar
a nosa Historia
verdadeira
todo o noso ser
se pon en pé,
a nosa concencia
esperta alporecida,
ferve o noso sangue,
latexa máis forte
o noso corazón,
sentimos a forza
das raigañas
que nos xunguen
á terra
i o seu siño;
escoitamos como
a voz do vento
nos relata
os feitos memorables,
esquecidos adrede
nos manuales ó uso.
As árbores,
os camiños,
os penedos,
os ríos,
os cruceiros
gardan a lembranza
daquelo que nunca
poderemos esquecer
porque é o que
nos fai sentir pobo
e nos empuxa
cara un futuro
que temos que facer.

Manuel María: Aldraxe contra á xistra (1973)

Versións:

A Quenlla*: Romance I (Introducción); Os tempos ainda non, non son chegados; 1986; Cara A, Corte 1
Lembranzas; Cara A, Corte 2



A Historia de Galicia; Cara A, Corte 3



*[A versión musical do grupo A Quenlla componse dunha introducción, a xeito de romance, composta polo propio grupo, un recitativo da primeira estrofa do poema e a musicalización da primeira parte da segunda estrofa, nos cortes 1 e 2 respectivamente, reproducidos sen interrupción; e pola musicalización dunha estrofa da parte final do poema, no corte 3.]

jueves, 7 de septiembre de 2023

Muiñada

            13

O sol, baril muiñeiro,
pingotas de choiva moe,
o arco da vella pineira
fariña de sete cores.

Os brancos foles das nubens,
a lombos das serras, van
cara ó muíño do ceo
para moe-lo seu gran.

        A siñora lúa,
        branca muiñeira,
        que anda noutra banda
        coas mozas estrelas,

        ao chega-la noite
        de tornar se lembra
        porque ten gandaia
        e non quer perdela.

        Os ventos, mozos do pobo,
        polos agros a cantar,
        terán de rubir ao ceo
        pola noite a rebuldar.

        O sol muiñeiro,
        de pan un anaco,
        que moeu de día,
        farto de traballo
        ao van do poente
        vai asubiando,
        amata o candelo
        e fica deitado.

Ao ver o muiño a escuras
ruben os ventos apresa,
xunto á muiñeira lúa,
e xunto ás mozas estrelas.

        A siñora lúa,
        chisgándolle os ollos
        ás mozas estrelas
        aos ventiños mozos,
        arranxa as parexas,
        cada un ao seu choio,
        e, co máis varudo,
        ponlle ao sol os cornos.

A paroleira anduriña
anda a falar polo baixo
coa bris, vella contequeira
que marmula ante os carballos.

        «Unha noite no muíño
        moitos din que non é ren,
        mais, sabendo aproveitala,
        nela moise moito e ben.»

Florencio Manuel Delgado Gurriarán: Bebedeira (1934)

Versións:

Anxo Rei: A señora lúa; Fronteira de cegoñas; 2003; Pista 1

lunes, 4 de septiembre de 2023

Tierra y luna

Me quedo con el transparente hombrecillo
que come los huevos de la golondrina.
Me quedo con el niño desnudo
que pisotean los borrachos de Brooklyn,
con las criaturas mudas que pasan bajo los arcos.
Con el arroyo de venas ansioso de abrir sus manecitas.

Tierra tan sólo. Tierra.
Tierra para los manteles estremecidos,
para la pupila viciosa de nube,
para las heridas recientes y el húmedo pensamiento.
Tierra para todo lo que huye de la tierra.


No es la ceniza en vilo de las cosas quemadas,
ni los muertos que mueven sus lenguas bajo los árboles.
Es la tierra desnuda que bala por el cielo
y deja atrás los grupos ligeros de ballenas.

Es la tierra alegrísima, imperturbable nadadora.
la que yo encuentro en el niño y en las criaturas que pasan los arcos.
¡Viva la tierra de mi pulso y del baile de los helechos,
que deja a veces por el aire un duro perfil de Faraón!

Me quedo con la mujer fría
donde se queman los musgos inocentes,
me quedo con los borrachos de Brooklyn
que pisan al niño desnudo;
me quedo con los signos desgarrados
de la lenta comida de los osos.

Pero entonces baja la luna despeñada por las escaleras,
poniendo las ciudades de hule celeste y talco sensitivo,
llenando los pies de mármol la llanura sin recodos,
y olvidando, bajo las sillas, diminutas carcajadas de algodón.

¡Oh Diana, Diana, Diana vacía!
Convexa resonancia donde la abeja se vuelve loca.
Mi amor de paso, tránsito, larga muerte gustada,
nunca la piel ilesa de tu desnudo huido.

Es tierra, ¡Dios mío!, tierra, lo que vengo buscando.
Embozo de horizonte, latido y sepultura.
Es dolor que se acaba y amor que se consume,
torre de sangre abierta con las manos quemadas.


Pero la luna subía y bajaba las escaleras,
repartiendo lentejas desangradas en los ojos,
dando escobazos de plata a los niños de los muelles
y borrando mi apariencia por el término del aire.


                                                                        (1935)

Federico García Lorca: Poemas sueltos (1917-1936) (1996)*

Versións:

Martirio: Tierra y luna; FGL. De Granada a la luna (VVAA); 1998; CD1; Pista 1



*[Miguel García PosadaFederico García Lorca: Obras completas; Tomo I: Poesía I; Círculo de Lectores/Galaxia Gutemberg; Madrid/Barcelona; 1996.]

sábado, 2 de septiembre de 2023

Mis pies descalzos, de plata

Mis pies descalzos, de plata.
la orilla muerta del mar
en la playa,
sobre el sudario de arena
mojada.
La noche viuda, enlutada,
se cubre toda de lágrimas.
La luna, mis pies descalzos
de plata, dentro del agua.

Josefina de la Torre: Versos y estampas (1927)

Versións:

Inés Fonseca: La luna; Recuerdo de sombras. Generación del 27. Ellas; 2019; Pista 12

viernes, 1 de septiembre de 2023

Tierra de fuego

Los turistas se desperezan y excitan
cuando la cresta del glaciar se quiebra.
Ese derrumbe de la naturaleza gótica
provoca exclamaciones de jubiloso espanto.
Tal vez el glaciar retrocede por vergüenza,
tal vez por los disparos de los flashes,
tal vez por los lamentos de asombro.
El éxito, la extinción.
La naturaleza, si, imita al arte.

Manuel Rivas: A desaparición da neve (2009)

Versións:

Manuel Rivas: Tierra de fuego; A desaparición da neve; 2009; Pista 10