domingo, 30 de abril de 2023

Casoiro

Casou don Godello
con dona Mencía
e van pór casa
polo «Val das Viñas».


Daquela xuntanza,
foron de padriños
a rica Viura
e o rico Caíño.


Houbo baile e foi
a millor parexa
mozo Merenzao
e a Mociña Fresca.


A nena Garnacha
púxose vermella,
porque, o Brencellao,
fíxolle unha festa.


Coesa nena tola
que din Viciveira,
«Jerez», o andalús,
foi de brincadeira.


E a nai da rapaza
—a María Ordoña—,
polo Viñaredo
andaba chorosa…

…………………
Fillo da Mencía
e mais do Godello,
un neno varudo,
ledo e rebuldeiro
(dos que din as xentes:
«arde nun candieiro»),
naceu, polo Cristo,
no mes de setembro.

Florencio Manuel Delgado Gurriarán: Cantarenas. Galicia infinda (1963)

Versións:

Anxo Rei: Casoiro; Fronteira de cegoñas; 2003; Pista 7

viernes, 28 de abril de 2023

Tengo los ojos puestos

                              ESCENA II

FIGARO.— Ya me enteraré de lo que pasa. Las noticias llegan al mundo después de haber pasado por el clasificador de la barbería. Las barberías son las encrucijadas de las noticias. Esta navaja que ven ustedes rompe el cascarón de los secretos. Los barberos tenemos más olfato que los perros de presa; tenemos el olfato de las palabras oscuras y los gestos misteriosos. ¡Claro! Somos los alcaldes de las cabezas, los jardineros de las cabezas, y a fuerza de abrir caminitos entre los bosques del cabello nos enteramos cómo piensan por dentro. Qué bonitas historias podría contar de los feos durmientes de las barberías!

CRISTOBITA.— (Entrando.) ¡Quiero afeitarme ahora mismo, sí, señor, ahora mismo, porque me voy a casar! ¡Brrrr! Y no convido a nadie, porque sois unos ladrones todos.

(Cansa-Almas cierra su puerta y asoma la cabeza por el ventanillo.)

FÍGARO.— Son.

CRISTOBITA.— (Alargando la porra.) ¡Sois!

FIGARO.— Son (Muy afirmativo) las diez. (Se guarda el reloj)

CRISTOBITA.— Las diez o las once, quiero afeitarme ahora mismo.

CANSA-ALMAS.— ¡Qué malillo es!

CRISTOBITA.— (Pegando con la porra en la cabeza de Cansa-Almas.) ¡Tunda que tunda!

(Cansa-Almas esconde la testa chillando como una rata.)

CRISTOBITA.— ¡Vamos! (Se sienta.)

FÍGARO.— ¡Qué hermosísima cabeza tiene usted! ¡Pero qué magnífica! Un ejemplar.

CRISTOBITA.— ¡Empieza!

FÍGARO.— (Trabajando.) ¡Tran, lará, lará!

CRISTOBITA.— ¡Cómo me cortes, te abro en canal. ¡Pero que en canal he dicho, y es en canal!

FÍGARO.— ¡Excelencia, admirable! Yo estoy encantado. ¡Tran, larán, larán!

(La puerta de la posada se abre, y aparece una jovencita vestida de amarillo, con una rosa carmesí en el pelo. Un viejo mendigo con una acordeón toma asiento dentro de la posada.)

JOVENCITA.— (Cantando y tocando los palillos.)
                      Tengo los ojos puestos
                      en un muchacho,
                      delgado de cintura,
                      moreno y alto.
                      A la flor, a la pitiflor,
                      a la verde oliva...
                      A los rayos del sol
                      se peina la niña.

TODOS.—
                      A la flor... etc.

JOVENCITA.—
                      En los olivaritos,
                      niña, te espero,
                      con un jarro de vino
                      y un pan casero.

TODOS.—
                      A la flor... etc.

FÍGARO.— (Mirando a la muchacha.) ¡A la flor, pero que a la flor! ¡Ja, ja, ja! Cansa-Almas, ¡sal pronto!

(La muchacha queda mirando, extrañadísima, a Cristobita, dormido.)

CRISTOBITA.— (Roncando.) Brrrrr, brrrrr...

CANSA-ALMAS.— (Con miedo.) No, no quiero salir. (Con la cabeza asomada al ventanillo.)

FÍGARO.— ¡Esto es admirable! Ya me lo figuraba yo. ¡Pero qué cosa más estupenda! Don Cristobita tiene la cabeza de madera. ¡De madera de chopo! ¡Ja, ja, ja! (La Niña se acerca más.) Y mirad, mirad cuánta pintura... ¡cuánta pintura! Ja, ja, ja!

CANSA-ALMAS.— (Que sale.) Se va a despertar.

FÍGARO.— En la frente tiene dos nudos. Por aquí, sudará la resina. ¡Ésta era la novedad! ¡La gran novedad!

CRISTOBITA.— (Removiéndose.) Aligera... brrrrr... aligera...

FÍGARO.— ¡Excelencia! Sí, sí...

JOVENCITA.—
                      Tengo los ojos puestos
                      en un muchacho,
                      delgado de cintura,
                      moreno y alto.
                      A la flor, a la pitiflor,
                      a la verde oliva,
                      a los rayos del sol
                      se peina la niña.

TODOS.— (Alrededor de Cristobita dormido, y pianísimo para éste no lo oiga, pero llenos de guasa.)
                      A la flor... etc.

(Por la ventana de la posada asoma una maja con lunares, que abre y cierra un abanico.)
 
                              Telón

Federico García Lorca: Cuadro 5º. Escena IIª. Los títeres de cachiporra. Tragicomedia de Don Cristobal y la señá Rosita (1923)

Versións:

Camarón: Homenaje a Federico*; La leyenda del tiempo; 1979; Cara A, Corte 3




Camarón: Homenaje a Federico**; Antología inédita; 2000; Pista 8



*[A versión musical de Camarón está seguida por fragmentos dos seguintes poemas: Es verdad e Murió al amanecer, da obra de Federico García Lorca: Canciones (1927); La Lola e Sorpresa, da obra de Federico García Lorca: Poema del cante jondo (1931).]
**[A versión musical de Camarón está seguida por fragmentos dos seguintes poemas: Es verdad e Murió al amanecer, da obra de Federico García Lorca: Canciones (1927); La Lola, da obra de Federico García Lorca: Poema del cante jondo (1931).]

martes, 25 de abril de 2023

Ao reiseñor

(no xeito dos vellos vates)

Reiseñor meigo que no agro frorido
arrolas cantando ao serán durmido
ouh doce trobeiro!

Reiseñor meigo que no agro vizoso
arrolas cantando ao serán formoso
ouh doce trobeiro!

Arrolas cantando no serán durmido
que escoita a cantiga do son esvaído
ouh doce trobeiro!

Arrolas cantando ao serán formoso
Que ouve o feitizo do son garimoso
Ouh doce trobeiro!

Florencio Manuel Delgado Gurriarán: Composicións non incluídas en libros. Obra poética* (2022)**

Versións:

Anxo Rei: Reiseñor; Fronteira de cegoñas; 2003; Pista 8



*[Florencio Manuel Delgado Gurriarán: Obra poética; Edición e introducción Xosé Ramón Pena; Edicións Xerais de Galicia, S.A.; 1ª edic.; Vigo, 2022; Dep.Leg.: VG 5-2022; ISBN: 978-84-1110-060-1.]
**[Composición datada en xaneiro de 1923. Encadrábel na corrente neotrobadorista.]

lunes, 24 de abril de 2023

Tengo la boca amarga y no he mordido

Tengo la boca amarga y no he mordido;
el alma, atroz, y la canción, tronchada.
No sé qué fuerza traigo en la mirada,
ni qué traigo, en el cuello, de vencido.

No sé ni cómo ni por qué he venido.
Esto es todo: llegué; no sé más nada.
No me importa el quehacer ni la jornada,
y me da igual herir que ser herido.

La sangre, a punto, se impacienta y arde
por inundar la alcoba a la que vine,
donde fui tan feliz que fui cobarde.

Sólo pido al amor que no se obstine.
Me sentaré a su orilla cualquier tarde
para que alguien, de paso, me termine.

Antonio Gala: Sonetos de la Zubia (1987)

Versións:

Clara Montes: La sangre; Vuelvo a Antonio Gala; 2013; Pista 9

viernes, 21 de abril de 2023

Camiño da serra

Camiño da serra busco o meu amor,
a bela pastora que me enfeitizou.


Vén cheo de arumes
o vento da serra;
antre os carpaceiros
fungan as abellas;
o chiar dos gaios
resoa nas penas.


Camiño da serra busco os aloumiños
da lanzal pastora que me dá agarimo.

Leda fontenliña
limpas augas deita;
antre as irtas uces
nascen as muleiras;
o censoli anda
a enfeita-las pedras.


Á bela pastora que me enfeitizou
acheina coa avenza entre uces en fror.


Nunha campoliña
pacen as ovellas,
margaridas brancas,
herbiñas sinselas.
O engado do monte
na ialma se adentra.

Á lanzal pastora que me dá agarimo
senlleira atopiena no aspro camino.

É, miña pastora
toda sinseleza,
carrapucheiriña
leda, churrusqueira.
É, miña pastora,
a deusa da serra.

Acheina coa avenza entre uces en fror,
todo foi lediza no meu corazón.

Lediza, lediza
no ar e na terra;
a bris, maina e tola,
faille a todo festas;
nas ponlas dun teixo
canta unha laverca.

Senlleira atopeina no aspro camino
e os dous, nunha aperta, ficamos cinguidos.

Seus tépedos brazos
fan doce cadea;
de amor esmorece
meu peito ao pé dela;
arelando un bico
dúas bocas se achegan.
………………….
O amor, satisfeito,
enche a esgrevia serra.

Florencio Manuel Delgado Gurriarán: Bebedeira (1934)

Versións:

Anxo Rei: Camiño da serra; Fronteira de cegoñas; 2003; Pista 6

martes, 18 de abril de 2023

Tengo estos huesos hechos a las penas

Tengo estos huesos hechos a las penas
y a las cavilaciones estas sienes:
pena que vas, cavilación que vienes
como el mar de la playa a las arenas.

Como el mar de la playa a las arenas,
voy en este naufragio de vaivenes
por una noche oscura de sartenes
redondas, pobres, tristes y morenas.

Nadie me salvará de este naufragio
si no es tu amor, la tabla que procuro,
si no es tu voz, el norte que pretendo.

Eludiendo por eso el mal presagio
de que ni en ti siquiera habré seguro,
voy entre pena y pena sonriendo.

Miguel Hernández: El rayo que no cesa (1936)

Versións:

Vicente Monera: Tengo estos huesos hechos a las penas / Umbrío por la pena*; www.musicaypoemas.com; 2009;




Caravana Underground: Tengo estos huesos hechos a las penas; Diario de las olas; 2023; Pista 4



*[A versión musical de Vicente Monera está seguida polo poema Umbrío por la pena, da obra de Miguel Hernández: El rayo que no cesa do ano 1936.]
**[Vicente Monera eliminou da súa canle de Youtube todos os videos que contiñan as súas versións musicais de poemas. Estes videos orixinalmente aloxados na web www.musicaypoemas.com, tampouco se poden visualizar, compartir e/ou descargar nela, xa que a páxina está pechada e non aparece nos buscadores de internet. Para encher este valeiro engadimos un audio .mp3 coa versión musical deste poema, realizada por este intérprete e publicada na rede no ano 2009.]

domingo, 16 de abril de 2023

Amores

Tola a terra polo sol,
aos seus pregos e aloumiños
espiu o brial de nubens
para aberxerlle os seus bicos.

O sol, quente como as pallas,
ao ver núa a noiva terra
bicouna con beizos de ouro
e tivo cópula coela.

Ao fuxir o noivo sol,
perdida a súa virxinidade,
cos mouros panos da noite
quixo a coitada acocharse.

Dispois, morta de vergoña,
do amor non querendo froito,
coa súa comadre xiada
puido amañar un aborto.

Florencio Manuel Delgado Gurriarán: Bebedeira (1934)

Versións:

Anxo Rei: Amores; Fronteira de cegoñas; 2004; Pista 10

sábado, 15 de abril de 2023

Tengo

Cuando me veo y toco
yo, Juan sin Nada no más ayer,
y hoy Juan con Todo,
y hoy con todo,
vuelvo los ojos, miro,
me veo y toco
y me pregunto cómo ha podido ser.

Tengo, vamos a ver,
tengo el gusto de andar por mi país,
dueño de cuanto hay en él,
mirando bien de cerca lo que antes
no tuve ni podía tener.

Zafra puedo decir,
monte puedo decir,
ciudad puedo decir,
ejército decir,
ya míos para siempre y tuyos, nuestros,
y un ancho resplandor
de rayo, estrella, flor.

Tengo, vamos a ver,
tengo el gusto de ir
yo, campesino, obrero, gente simple,
tengo el gusto de ir
(es un ejemplo)
a un banco y hablar con el administrador,
no en inglés,
no en señor,
sino decirle compañero como se dice en español.

Tengo, vamos a ver,
que siendo un negro
nadie me puede detener
a la puerta de un dancing o de un bar.
O bien en la carpeta de un hotel
gritarme que no hay pieza,
una mínima pieza y no una pieza colosal,
una pequeña pieza donde yo pueda descansar.

Tengo, vamos a ver,
que no hay guardia rural
que me agarre y me encierre en un cuartel,
ni me arranque y me arroje de mi tierra
al medio del camino real.

Tengo que como tengo la tierra tengo el mar,
no country,
no jailáif,
no tenis y no yatch,
sino de playa en playa y ola en ola,
gigante azul abierto democrático:
en fin, el mar.

Tengo, vamos a ver,
que ya aprendí a leer,
a contar,
tengo que ya aprendí a escribir
y a pensar
y a reír.

Tengo que ya tengo
donde trabajar
y ganar
lo que me tengo que comer.

Tengo, vamos a ver,
tengo lo que tenía que tener.

Nicolás Guillén: Tengo (1964)

Versións:

Nicolás Guillén: Tengo; Poemas; Col. Voz Viva de América Latina (UNAM); 1975; Lado A, Corte 2




Ana Belén: Tengo; De paso; 1977; Lado A, Corte 1




Pablo Milanés: Tengo; El canto de un pueblo (VVAA); 1977; Lado B, Corte 2




Pablo Milanés: Tengo; Querido Pablo; 1986; Pista 19




Ana Belén: Tengo; Los primeros años; 1994; CD1, Pista 18

(Reedición da versión do disco De paso, do ano 1977.)

jueves, 13 de abril de 2023

A lúa, branca pastora

Ten sede a avenza das nubes
e baixa a beber ao río;
pérdense algunhas ovellas
antre os carballos espidos.

            A pastora lúa,
            coas mans de luar,
            acénalle ao vento
            quen, ladrador can,
            pola carballeira
            vainas a buscar,
            e aos eidos do ceo
            vólveas a levar.

Ao sintirse magoadas
polas poutas das estrelas,
cara á banda de Santiago
todas dan sebo ás canelas.

            A pastora lúa
            incírralle o vento
            ó fato e tras del
            bótase correndo,
            mais as ovelliñas
            fúxenlle con medo,
            e, polo horizonte,
            pérdense tremendo.

Correndo o vento tras delas
foi bater contra uns penedos,
esnaquizou a cachola,
ficou ouveando e morrendo.


            A lúa, branca pastora,
            toda a noite anda a chorar;
            polo vieiro de Santiago
            fuxíronlle avenza e can;
            ha de vir seu pai o sol,
            tenlle medo ao seu rifar
            e corre, enantes que veña
            tras do monte a se agachar.

Florencio Manuel Delgado Gurriarán: Bebedeira (1934)

Versións:

Anxo Rei: Branca pastora; Fronteira de cegoñas; 2003; Pista 9

martes, 11 de abril de 2023

Tempro deserto

Como acendida lámpara en estreito
           Pechado camarín,
Así, n’o santuario d’o meu peito
           Arde unha lus sin fin.

Cand’a sua llama gunizando lenta
           Boquea e vai morrer,
Sopro de fé seu pálido alimenta
           E vólvese acender.

Mais d’o meu peito n’a profunda calma
           Non hai altares… Ah!
A lámpara d’o tempro d’a miñ’ alma
           A quén alumará?...

Si algún topas, viaxeiros d’esta vida,
           En que creades vós,
¡Poñeino ante esta lámpara acendida,
           Que está esperand’ un Dios!

Curros Enríquez: Aires da miña terra (1880)

Versións:

María do Ceo: Tempro deserto; No bico un cantar; 2010; Pista 3

domingo, 9 de abril de 2023

El mar

En la cara del mar
cantan las olas;
en el fondo del mar,
las caracolas;
y las estrellas
de la mar y del cielo
juegan entre ellas.
Ya los erizos
se peinan con un peine
todos los rizos;
y los delfines
saltan saltos de aire
sueltas las crines.
Adiós chaval,
voy a contarle al agua
toda su sal.

Marina Romero Serrano: Poemas a Doña Chavala y Don Chaval (1987)

Versións:

Inés Fonseca: Adiós chaval; Recuerdo de sombras. Generación del 27. Ellas; 2019; Pista 3

viernes, 7 de abril de 2023

Tembra un neno

Tembra un neno no húmido pórtico...
Da fame e do frío
ten o sello o seu rostro de ánxel,
inda hermoso, mais mucho e sin brilo.

Farrapento e descalzo, nas pedras
os probes peíños,
que as xiadas do inverno lañaron,
apousa indeciso;
pois parés que llos cortan coitelos
de aceirados fíos.

Coma can sin palleiro nin dono,
que todos desprezan,
nun curruncho se esconde, tembrando,
da dura escaleira.
E cal lirio se dobra ó secárese,
o inocente a dourada cabesa
tamén dobra, esvaesido ca fame,
e descansa co rostro nas pedras.

E mentras que el dorme,
triste imaxen da dor i a miseria,
van e vén ¡a adoraren ó Altísimo,
fariseios!
, os grandes da terra,
sin que ó ver do inocente a orfandade
se calme dos ricos a sede avarienta.
O meu peito ca angustia se oprime.
¡Señor! ¡Dios do ceo!
¿Por qué hai almas tan negras e duras?
¿Por qué hai orfos na terra, Dios boeno?

Mais n'en vano sellado está o libro
dos grandes misterios...
Pasa a groria, o poder i a alegría...
Todo pasa na terra. ¡Esperemos!

Rosalía de Castro: Follas Novas (1880)

Versiones:

Abe Rábade e Gaudi Galego: Tembra un neno; Rosalía 21; 2008; Pista 8

lunes, 3 de abril de 2023

En medio de un minuto

Me sentaré a esperarte
a esperarte
a esperarte
hasta que llenes
mi boca y sus estacas
con cal negra
hasta que muerda el polvo
y no me ahogue
y no sepa aún
si será de madrugada
de noche
a mediodía
en medio de un minuto
en una cuerda
poniéndome el disfraz
dando la mano
uniendo sangre y agua
haciendo besos
o sentada nomás
sin sacar cuentas.

Nancy Bacelo: Círculo nocturno (1959)

Versións:

Andrés Stagnaro: En medio de un minuto; La hiedra y el muro; 2003; Pista 4




Andrés Stagnaro: En medio de un minuto; Mujeres en mi voz; 2011; Pista 16

domingo, 2 de abril de 2023

Tema

TEMA CON VARIACIONES

De mirarte tanto y tanto,
del horizonte a la arena,
despacio,
del caracol al celaje,
brillo a brillo, pasmo a pasmo,
te he dado nombre; los ojos
te lo encontraron, mirándote.
Por las noches,
soñando que te miraba,
al abrigo de los párpados
maduró, sin yo saberlo,
este nombre tan redondo
que hoy me descendió a los labios.
Y lo dicen asombrados
de lo tarde que lo dicen.
¡Si era fatal el llamártelo!
¡Si antes de la voz, ya estaba
en el silencio tan claro!
¡Si tú has sido para mí,
desde el día
que mis ojos te estrenaron,
el contemplado, el constante
Contemplado!

Pedro Salinas: El contemplado (Mar, poema) (1946)

Versións:

Inés Fonseca: El contemplado; Generación del 27; 2007; Pista 12

sábado, 1 de abril de 2023

As palabras

Vou escribindo versos,
levantando palabra
tras palabra,
un libro prós teus ollos,
unha pequeña casa
na soedá do mundo,
no outo da montaña.
Vou escribindo versos,
palabra tras palabra,

contraditoriamente.

Digo unhas veces sí, mitá da ialma,
digo outras veces non
e perdo o rumbo i a esperanza.


Digo sí, si tí estás
nos meus eidos, amada.
Penso que merecéu vivir
solo por atoparte a tí, rapaza,
somentes por un bico
dos teus beizos de auga.


Digo sí, digo non.
Non aturo a inxusticia i a crueldá
benditas por hisopos e campanas.
E pra acabar, non podo
andar da norte na compaña.

Digo non, digo sí,
unha palabra afirma, outra palabra
—digo sí, digo non—,
nega, blasfema, mata.
Do sí pró non, do non pró sí,
a ialma dividida i anguriada
vai levantando versos cada tarde,
pedra tras pedra na montaña.

Un día heime deitar a mal morrer,
e quedaréi sin maus e sin palabras,
un día heime deitar…

Por iso agora teño que xuntalas,
I erguelas ben de presa
e con elas faguer a nosa casa.

Antón Tovar: O vento no teu colo (1974)

Versións:

Anxo Rei: Palabras; A rabela da pluma; 2006; Pista 8